Η βία ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2013) ως «η εκ προθέσεως χρήση φυσικής δύναμης ή εξουσίας, επαπειλούμενη ή πραγματική, εναντίον του εαυτού, ενός άλλου προσώπου ή μιας ομάδας ή κοινότητας, που είτε οδηγεί είτε έχει υψηλή πιθανότητα να οδηγήσει σε τραυματισμό, θάνατο, ψυχολογική βλάβη, στρεβλή ανάπτυξη ή αποστέρηση». Όταν λοιπόν ομιλούμε περί επιθετικότητας αυτή μπορεί να είναι είτε προς τον ίδιο τον εαυτό του (αυτοκαταστροφική συμπεριφορά) είτε προς τρίτους (ετεροκαταστροφική συμπεριφορά). Κύρια εκδήλωση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφορά είναι η αυτοκτονικότητα, ενώ της ετεροκαταστροφικής συμπεριφοράς η λεκτική επιθετικότητα, η ενάσκηση βίας σε αντικείμενα, ζώα, ανθρώπους κλπ. Κάποιες ψυχικές ασθένειες έχουν συσχετισθεί με την ευρεία έννοια της επιθετικότητας (π.χ. πολλοί σχιζοφρενείς αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν, ο εθισμός στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά και άλλες ψυχοτρόπες ουσίες μπορεί να οδηγήσει σε βίαιες πράξεις κλπ). Συνεπώς, η νοσηλεία ενός ασθενούς σε μία ψυχιατρική κλινική απαιτεί ειδικούς χειρισμούς για την αποκλιμάκωση ενδεχόμενων κρίσεων, ιδίως τα πρώτα 24ωρα, που ακόμα δεν έχει εμφανιστεί η κατευναστική δράση των φαρμάκων. Κατωτέρω παρουσιάζονται από τον εσωτερικό κανονισμό της Κλινικής Λυράκου ο τρόπος αποκλιμάκωσης της κρίσης.
Επισημαίνεται ότι οι προτεινόμενοι τρόποι παρέμβασης για την αποκλιμάκωση της κρίσης προσφέρονται από εξειδικευμένο προσωπικό το οποίο έχει λάβει ειδική εκπαίδευση. Συνεπώς, η εφαρμογή τέτοιων παρεμβάσεων από ανειδίκευτους ανθρώπους μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα.
ΑΠΟΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΚΡΙΣΗΣ
Ως «Κρίση» ορίζεται μια έντονη ψυχοκινητική διέγερση του ασθενούς, που απειλεί συνήθως την ασφάλεια του εαυτού του & των ανθρώπων του περιβάλλοντος χώρου του (συνασθενείς, προσωπικό, συγγενείς κλπ). Η κρίση αυτή μπορεί να εμπεριέχει παραλήρημα, οπτικοακουστικές ψευδαισθήσεις, αυτοκτονικές τάσεις & επιθετικότητα. Οι ψευδαισθήσεις είναι συνήθως η κινητήρια δύναμη, που πραγματοποιεί την κρίση/διέγερση, ενώ η επιθετικότητα είναι το αποτέλεσμα. Η επιθετικότητα & η βία συμβαίνουν σε πολλές κλινικές καταστάσεις, από την τοξίκωση ή την στέρηση ουσιών, το οργανικό ψυχοσύνδρομο, τις ψυχώσεις (ιδίως εάν υπάρχουν ιδέες διώξεως & οπτικο-ακουστικές ψευδαισθήσεις), τις διαταραχές προσωπικότητας, όπου παρατηρείται απουσία ελέγχου των παρορμήσεων, έως & τις γνωσιακές-αναπτυξιακές διαταραχές.
Ο ασθενής μέσω της κρίσης μπορεί να ζητά βοήθεια καθώς & να προσπαθεί να εξωτερικεύσει την εσωτερική σύγκρουση που βιώνει ή την άστατη συναισθηματική κατάσταση που βρίσκεται. Συνεπώς, ο δέκτης μιας τέτοιας κρίσης (νοσηλευτής, προϊστάμενος, διευθύνουσα, ιατρός, ψυχολόγος κλπ) οφείλει να αποφεύγει να είναι επικριτικός ή εριστικός. Αντίθετα οφείλει να συναισθάνεται & να καταλαβαίνει την κατάσταση του ασθενούς χωρίς όμως να ξεχνά τα πλαίσια της οριοθέτησης. Ο αποδέκτης της κρίσεως λοιπόν οφείλει:
- Να είναι ήρεμος & να μην χάνει την ψυχραιμία του.
- Να προσπαθεί με λόγια χωρίς βίαιες & απότομες κινήσεις να ηρεμήσει τον ασθενή.
- Να φέρεται με σεβασμό & αξιοπρέπεια στον ασθενή, αναγνωρίζοντας πως & ο ίδιος ο ασθενής υποφέρει τη στιγμή της κρίσης.
- Να κατανοεί ότι ο ασθενής μπορεί να είναι όσο & ο ίδιος ο αποδέκτης – ή & ακόμα περισσότερο – τρομαγμένος από τη συμπεριφορά του.
- Η αποκλιμάκωση της κρίσης επιτυγχάνεται πολύ πιο γρήγορα, όταν διατηρεί ο αποδέκτης ένα ήρεμο τόνο & εξηγεί στον ασθενή, γιατί θέλει να τον βοηθήσει να ηρεμήσει. Σε καμία περίπτωση, οι απειλές & η ειρωνεία για την κατάσταση του ασθενούς δεν δρουν θεραπευτικά. Αντιθέτως, κλιμακώνουν την ένταση. Η στάση του κλινικού πρέπει να είναι ξεκάθαρη & οπωσδήποτε χωρίς ασάφειες, υπονοούμενα, αστεία & πολλά λόγια.
- Ο τρόπος με τον οποίο το προσωπικό αλληλεπιδρά με τον ασθενή είναι καθοριστικός στο να περιορίσει ένα βίαιο επεισόδιο. Μια ήρεμη, επαγγελματική, σταθερή, με αυτοπεποίθηση & πειθώ προσέγγιση κατά τη συνδιαλλαγή με έναν ασθενή του οποίου η επιθετική συμπεριφορά κλιμακώνεται, μπορεί να απομακρύνει τον κίνδυνο βίαιου επεισοδίου.
- Μερικοί ασθενείς & κυρίως αυτοί με παρανοειδή ιδεασμό, απαιτούν λιγότερη διαπροσωπική επαφή, προκειμένου να ανακτήσουν τον έλεγχο.
- Να ακούει αλλά να μην συμμετέχει στο παραλήρημά του ασθενή εκτός εάν είναι ιατρός ή ψυχολόγος.
- Να απομονώνει τον ασθενή όταν η κρίση πραγματοποιείται σε κοινόχρηστο χώρο σε ένα ποιο ήρεμο σημείο με λιγότερα ερεθίσματα (πχ. στο δωμάτιό του). Η απομόνωση μπορεί να μην είναι αναγκαία στις περισσότερες περιπτώσεις, εάν το νοσηλευτικό προσωπικό είναι έμπειρο, επαρκές αριθμητικά & εκπαιδευμένο να χειριστεί τους βίαιους ασθενείς με την κατάλληλη ανθρώπινη αλληλεπίδραση.
Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, όταν ένας ασθενής είναι σε φάση κρίσης μπορεί σταδιακά να παρουσιάσει μια αυξανόμενα επιθετική συμπεριφορά ως αντίδραση στα ερεθίσματα που έχει προσλάβει από τις δραστηριότητες γύρω του. Σε αυτή την περίπτωση, η μείωση των αισθητηριακών ερεθισμάτων, με την απομάκρυνση του ασθενούς από την κοινωνική αλληλεπίδραση της μονάδας, που προφανώς τον δυσκολεύει & τον κάνει να αισθάνεται ανεπάρκεια & ματαίωση, επιτυγχάνεται με τη χρήση της απομόνωσης. Η απομόνωση στην περίπτωση κρίσης, μέχρι να ηρεμήσει ο ασθενής, είναι θεραπευτικής σημασίας τόσο για την προστασία του ίδιου του ασθενούς από τραυματισμό αλλά & των άλλων μελών της μονάδας (ασθενείς & προσωπικό). Η νοσηλεία εκεί αναμένεται να τον βοηθήσει στην ανάκτηση της ικανότητας ανοχής των αισθητηριακών ερεθισμάτων του περιβάλλοντος.
- Να παραμένει κοντά στον ασθενή χωρίς φόβο, άγχος ή βιασύνη μέχρι να ηρεμήσει & ταυτόχρονα να απευθυνθεί στον ιατρό άμεσα.
- Παρόλο που φαντάζει δύσκολο με εφόδια την υπομονή, την καρτερικότητα & τα όρια είναι εφικτό σε πάρα πολλές περιπτώσεις η κρίση να αποκλιμακωθεί λεκτικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο ασθενής να αρχίσει να εμπιστεύεται το σύστημα & το θεραπευτικό πλαίσιο, να αναπτύσσει σχέσεις γόνιμες & ουσιαστικές με το προσωπικό & να επιταχύνεται έτσι η ίαση του. Το «θεραπευτικό περιβάλλον» αναφέρεται σ’ ένα περιβάλλον που είναι ασφαλές & επικεντρωμένο στη θεραπεία & την προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών & του προσωπικού.
Για να επιτευχθεί λοιπόν η λεκτική αποκλιμάκωση της κρίσης:
- Καθίστε κοντά του, μιλήστε αργά & καθαρά με ήσυχη φωνή. Χρησιμοποιείστε απλές & σύντομες προτάσεις για να αποφευχθεί η σύγχυση. Μην τον απειλείτε & μη φωνάζετε.
- Διασφαλίστε στον ασθενή ένα σταθερό, ήρεμο & ασφαλές περιβάλλον.
- Κλείστε άλλες πηγές θορύβου όπως η τηλεόραση & το ραδιόφωνο.
- Αποφύγετε να τον αγγίζετε για να μην αισθάνεται κίνδυνο.
- Μην έρχεστε πολύ κοντά του & εάν κάθεται μη στέκεστε από πάνω του, καθίστε & εσείς. Αφήστε στον ασθενή αρκετό χώρο στο δωμάτιο ώστε να μην αισθάνεται ότι απειλείται.
- Αποφύγετε συνεχή επαφή με τα μάτια του & μην του φράζετε τις εξόδους από το δωμάτιο. Είναι προτιμότερο να σταθείτε ανάμεσα σε εκείνον & την πόρτα.
- Είναι σημαντικό να αισθάνεστε εμπιστοσύνη στον εαυτό σας & να μην επηρεάζεστε από εκείνον ή να φοβάστε όπως εκείνος.
- Όσο περισσότερο διατηρείτε τον έλεγχο των αντιδράσεων σας τόσο καλύτερα θα μπορέσετε να ανταποκριθείτε & να τον βοηθήσετε.
- Ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για μια σοβαρή ασθένεια όπου, στις φάσεις κρίσης, ο ασθενής χάνει τον έλεγχο του εαυτού του & χρειάζεται τη βοήθεια σας.
Εν τέλει, τρία είναι τα βασικά στοιχεία για να επιτευχθεί αποκλιμάκωση: α) ορθή εκτίμηση της άμεσης κατάστασης, β) λεκτική & μη λεκτική επικοινωνία, σχεδιασμένη στο να διευκολύνει τη συνεργασία ασθενή & αποδέκτη & γ) σχεδιασμός – εύρεση τρόπων επιλύσεως του προβλήματος, που προκαλεί την επιθετική συμπεριφορά.
